کد خبر: ١٥٧٧٣   نسخه چاپی  
  • تاریخ درج خبر:1399/07/07-١٠:٢٥

عبدالحسین معرفی شلحه

 

 

آبادان خبر : عبدالحسین معرفی شلحه

مهاجرت به مثابه یک انتخاب زیرکانه و غالبا، ناگزیر برای ارتقا و بهبود شرایط زندگی در هر سطحی می­تواند مورد توجه قرار گیرد. مهاجرت يعني زندگي و پيشرفت يك جمعيت بي حركت راكد است و  میزان و نرخ گونا­گون مهاجرت به حالت پيشرفت در يك كشور و يا يك حوزه بستگي دارد. در این مقاله سعی در شناخت و تبیین تأثیر مهاجرت روستا-شهری بر توسعه فیزیکی شهر آبادان است. که در این میان توجه بیشتری به تغییرات جمعیت روستایی و تأثیر آن بر مورفولوژی شهر آبادان می­شود؛ بدین منظور شهر آبادان به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و با بررسی فیزیکی شهری آن در فاصله زمانی سال­های متمادی سعی در پیدا کردن رابطه آن با تغییرات جمعیت روستایی می­شود. به منظور بررسی علت و انگیزش مهاجرت روستائیان به شهرها و تأثیر آن بر توسعه فیزیکی شهر از تکنیک‌های پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و مطالعه آمارهاي جمعیتی استفاده شده است. همچنین نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها بوسیله نرم افزار SPSS تحلیل آماري شده است. در نهایت، سه روستا (منیوحی، چوبیده و شلهه حاج حسین) به عنوان روستاهاي نمونه انتخاب گردیده است. نتیجه حاکی از آن بوده است که در شهری مثل آبادان مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم­ترین مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به شمار می‌آید. مهاجرت هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله تغییر در ترکیب و ساخت جمعیت، اشتغال­، بیکاری، سطح دستمزدها، درآمد سرانه، بروز نابسامانی­های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، تخلیه روستاها و تخریب آن­ها و را به وجود می­آورد و نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر، نابودی کامل شکوفایی شهری و بر هم خوردن تعادل و توازن آن است.

بيان مسأله

مهاجرت و جابه­جایی جمعیتی نشانگر پویایی و تلاش انسان است. انسان­­هایی که در یک مکان جغرافیایی زمینه تلاش را برای خود محدود می­دانند، اقدام به مهاجرت می­نمایند. انسان دارای مهارت­های متنوع است، مهارت‌های متنوع فضاهای گوناگون را می­طلبد؛ تا انسان­ها مهارت­های خود را به نمایش بگذارند. در این صورت مهاجرت کارساز خواهد بود. اما اگر این فرایند حرکتی بدون توجه به مهارت­­ها صورت گیرد، مخرب و منفی است. در این راستا مهاجرت یک پدیده جهانی است که در کشورهای پیشرفته بعد از انقلاب صنعتی و در کشورهای جهان سوم در نیم قرن اخیر شدت گرفته است. مهاجرت در کشورهای صنعتی مهار گردیده است تا جایی که به عنوان یک مشکل مطرح نمی­باشد، اما کشورهای جهان سوم نه تنها نتوانستند با تدابیر لازم مشکل را حل نمایند بلکه با ایجاد نابرابری­ها بین مناطق آن را نیز تشدید نموده­ اند.

اگر محیط روستا را به ظرفی تشبیه نماییم و مظروف آن را جمعیت بدانیم این ظرف می­تواند مظروف معینی را خود جای می­دهد و اگر بیش از ظرفیت آن باشد سرزیر خواهد کرد. در چند دهه اخیر جمعیت روستاها به طور بی­سابقه­ای در حال افزایش بوده در حالی که توان­های محیطی روستا و اشتغال روستائیان در محیط خود انجام نگرفته است. در چنین شرایطی فقر، بیکاری و ... از مهم­ترین مشکلاتی است که روستائیان را تهدید می­نماید و واکنش آن­ها نیز در مقابله پدیده­های فوق، تخلیه روستاها و مهاجرت به شهرهاست. بعد دیگر آن اختلاف سطح درآمد روستائیان نسبت به شهرنشینان است. مناطق روستایی کشورهای توسعه نیافته دچار عقب ماندگی هستند. سطح زندگی اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نسبت به شهرها پایین­تر است. لذا به لحاظ اینکه انسان موجودی است رفاه طلب و خواهان آسایش، وقتی که به این رفاه نسبی در روستا دست پیدا نمی­کند و می­تواند آن را در شهرها بدست آورد اقدام به مهاجرت می­کند. که این مهاجرت به دلیل اینکه پیش بینی نشده و برنامه­ریزی شده نیست بر ساختار شهرها اثر و باعث کالبدی ناموزون آن­ها می­شود.

رولان ماسپتیول نتیجه نهایی مهاجرت را چنین می­دید، نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی  چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است تمدنی که ضامن قانون شهروند و حفظ حرمت آزادی انسانی است. و اینکه افزایش سریع جمعیت شهرها، نبود امکانات شهری متناسب­، ایجاد محله­های حاشیه نشینی، فقر و کمبود بهداشت گریبانگیر اکثرکشورهای جهان سوم است. 

چون در نگاه اول به نظر می­رسد که بین خالی شدن جمعیت روستایی این شهر و تغییرات سریع کالبدی فضایی شهر آبادان که گاها تغییراتی نا به هنجار و برنامه­ریزی نشده­ای نیز هست رابطه معناداری وجود دارد. به گونه­ای که شهر تحت عوامل فشاری از بیرون؛ شکل و ریخت صحیح خود را از دست داده و به صورت مجتمع سکونت گاهی بی­نظمی در آمده است.

به پاسخ سوالاتی از جمله تأثیر مهاجرت روستا به شهر بر توسعه فیزیکی شهر چگونه است؟ پیامدهای این مهاجرت بر ساختار اجتماعی شهر چه خواهد بود؟ و تأثیر کنترل مهاجرت چه پیامدهای فرهنگی و اجتماعی برای شهر خواهد داشت؟ و ...پرداخته خواهد شد.

اهمیت و ضرورت انجام تحقيق

بر اساس بررسی­ها و تحقیقات مختلف مهاجرت به یکی از اساسی­ترین مسائل جمعیتی تبدیل شده است. این امر به خصوص در کشورهای جهان سوم تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است. مهاجرت هدفمند وبرنامه ریزی شده مانند آنچه برخی از کشورهای پیشرفته اتفاق می­افتد نه تنها یک عامل زیانبخش تلقی نمی­شود بلکه سهم عمده­ای در کاهش فقر روستایی­، شکوفایی و رونق اقتصادی و ایجاد توسعه خواهد داشت. 

افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها و خالی از سکنه شدن روستاها علی رغم هزینه سنگینی که خدمت رسانی تأمین نیازهای اساسی بخش روستایی بر دوش جامعه گذاشته است، به معنی ناتوانی الگوی توسعه اقتصادی-اجتماعی و تأمین نیازهای اساسی به کار گرفته شده است. در چنین شرایطی برنامه­ریزی و سیاست گذاری در زمینه توسعه جامعه روستایی نیازمند شناخت کامل ویژگی­های جامعه روستایی، نیازها و اولویت­های آن‌ها می­باشد. برای دستیابی به این اهداف ساماندهی اسکان جمعیت، مهار رشد شهرهای بزرگ، ساماندهی الگوی استقرار مراکز جمعیتی مناطق روستایی و ایجاد زیر ساخت­ها وتجهیز مراکز مهم سکونت روستایی امری اجتناب ناپذیر می­باشد. این برنامه ضمن مهار و هدایت معقول روند جابجایی جمعیت روستایی، زمینه رشد و توسعه مراکز مهم سکونتگاه­های روستایی را فراهم ساخته و از رویش شهرهای بزرگ و سرطانی جلوگیری می­نماید و در نتیجه امکان ایجاد شرایط بهترو ماندگاری جمعیت روستایی را فراهم  می­سازد. 

پیشینه تحقیق

پروین گرجیان کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزي روستایی در سال 1389 مقاله تحت عنوان «­عوامل مؤثر در مهاجرت روستائیان به شهرها، با تأکید بر شبکه مهاجرت» نوشته که نتیجه حاصل از آن بدین شرح است: عوامل متعدد اقتصادي، اجتماعی و طبیعی در مهاجرت روستائیان دهستان مؤثر بوده­اند. در این میان، حدود 80 درصد از مهاجرین مورد مطالعه عوامل اقتصادي از جمله جست وجوي شغل و دستیابی به درآمد بیشتر را مهم‌ترین دلیل کوچ خود ذکر کرده­اند.

فیروز پارسا نژاد در سال 1386 در مطالعات خود بر روی شهر زرقان تحت عنوان توسعه فیزیکی و چالش­ها و راهبردهای این شهر مطالعه نمود او با استفاده از روش کتابخانه­ای و میدانی تحقیق کرده است در مطالعات خود به این نتایج دست یافت که مهاجرت بی­رویه روستا_شهری عامل اصلی گسترش فیزیکی شهر می­باشد که این امر باعث زیرساخت و ساز رفتن اراضی مرغوب کشاورزی شده است.

مهران ­زینی وند در سال 1388 در مطالعات خود بر روی شهر دره شهر تحت عنوان گسترش فیزیکی این شهر و اثرات زیست محیطی آن مطالعه نمود ­. با استفاده از روش کتابخانه­ای و میدانی تحقیق کرده است و به این نتایج دست یافت که مهاجرت عامل اصلی گسترش فیزیکی این شهر بوده است و از اثرات زیست محیطی ناشی از این گسترش فیزیکی آلودگی آب، خاک، هوا، صوتی و افزایش تولید زباله بوده است.

جانسون در سال 1998 بیان نمود که تحولات پیجیده اقتصادی، فنی که بر اساس انقلاب صنعتی شکل گرفته بودند موجب تغییرات عمیق­تری در اندازه شهرها، نسبت جمعیت در آن­ها و آهنگ رشد شهرنشینی شده است.

جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق:

بر اساس بررسی­ها و تحقیقات مختلف مهاجرت به یکی از اساسی­ترین مسائل جمعیتی تبدیل شده است. توسعه فیزیکی و رشد جمعیت شهرآبادان تا چند دهه پیش دارای افزایش بوده است. در سطح شهر آبادان در این زمینه مطالعه­ای صورت نگرفته است و تحقیق این جانب اولین مطالعه در این مورد می­باشد.

اهداف تحقیق:

هدف اصلی:

بررسی میزان تأثیر مهاجرت روستا- شهری بر توسعه فیزیکی شهر آبادان

اهداف فرعی:

2-تعیین عوامل نامناسب تاثیرگذار بر گسترش فیزیکی شهر آبادان

1-    شناخت معضلات زیست محیطی ناشی از گسترش فیزیکی شهرآبادان

سؤالات تحقیق:

1-آیا مهاجرت روستا به شهر بر توسعه فیزیکی شهر آبادان تأثیر گذاشته است؟

2-آیا مهاجرت می­تواند به عنوان عاملی تاثیرگذار بر رشد فیزیکی شهر آبادان محسوب گردد؟

3-آیا تولید زباله و آلودگی آب می­تواند از مهم‌ترین اثرات زیست محیطی ناشی از گسترش فیزیکی شهر آبادان باشد؟

فرضيه‏هاي تحقیق:

1-    به نظر می‌رسد مهاجرت روستا به شهر بر توسعه فیزیکی شهر آبادان تأثیر فراوانی گذاشته است.

2-    به نظر می­رسد مهاجرت از مهم‌ترین عوامل تأثیر گذار بر گسترش فیزیکی شهر آبادان است.

3-    به نظر می­رسد تولید زباله و آلودگی آب از مهم‌ترین اثرات زیست محیطی ناشی از گسترش فیزیکی شهر آبادان می­باشد.

روش­شناسی تحقیق:

به منظور بررسی علت و انگیزش مهاجرت روستائیان به شهرها و تأثیر آن بر توسعه فیزیکی شهر از تکنیک‌های پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و مطالعه آمارهاي جمعیتی استفاده شده است. همچنین نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها بوسیله نرم افزار SPSS تحلیل آماري شده است.

متغیرها:

در انتخاب روستاهای نمونه از روش نمونه­گیري طبقه­اي استفاده شده است، ابتدا روستاها را برحسب جمعیت، براساس سرشماري سال­1385، طبقه بندي نموده، سپس آبادی­هاي کمتر از 100 نفر را از جدول حذف و روستاهاي بیشتر از آن را مورد توجه قرار داده­ایم. همچنین در این انتخاب؛ نحوه پراکندگی و فاصله روستاهاي نمونه از یکدیگر در سطح دهستان مورد نظر قرار گرفته است. در نهایت، 3 روستا (منیوحی، چوبیده و شلهه) به عنوان روستاهاي نمونه انتخاب گردیده است. حجم آماري 80 خانوار از هر سه روستا می­باشد.

پيامدهاي مهاجرت روستا- شهري

پديده مهاجرت روستا-­ شهري، يك پديد i اجتماعي اقتصادي است كه نتيجه مجموعه­اي پيچيده از عوامل اجتماعي روان شناختي، اقتصادي و سياسي است. فرايند مهاجرت نه تنها بر حجم و رشد جمعيت يك جامعه تأثير مي­گذارد، بلكه تغييراتي قابل ملاحظه در ساخت و توزيع جمعيت ايجاد مي­كند. مهاجرت­هاي روستا شهري باعث افزايش تعداد مردان جوان در شهرهاي بزرگ شده و تعادل نسبت مردان و زنان را در دو منطقه شهري و روستايي بر هم زده است (ستوده، 1384، ص 125).

با توجه به اينكه جوانان بيشتر از هر گروه سني ديگر تن به مهاجرت مي­دهند، اين موضوع در بلندمدت براي جوامع روستايي حائز اهميت خواهد بود؛ چراكه با مهاجرت آنان، توليد نسل در جوامع روستايي كاهش مي­يابد و به دنبال آن جمعيت پويا در روستاها كاهش می‌یابد و توليد محصول و اقتصاد رو ستايي نيز كاسته مي­شود و

همچنين از نظر اجتماعي و فرهنگي نيز روستاها دچار ايستايي مي­شوند.

امروزه با توجه به اينكه سهم جمعيت شهري و روستايي برعكس شده است و نسبت قابل توجهي از جمعيت شهرها را مهاجرين روستايي تشكيل مي­دهند­، مي­توان به اهميت موضوع مهاجرت­هاي روستا شهري پي­برد؛ يعني مهاجرت جمعيتي كه تا 3 دهه قبل جزو جمعيت مولّد كشور به حساب مي­آمد اكنون به صورت خيل عظيم افراد مشغول به كار هستند يا در مشاغل كاذبي مانند دست فروشي و واسطه گري مشغول مي­باشند (غلامزاده، 1383، ص 75).

وقتي فرهنگ­هاي مختلف با آداب و رسوم و هنجارهاي متفاوت از نقاط مختلف در يك نقطه جمع شود و انواع هنجارها حاكم باشد، در نتيجه هر فرد يا گروه به يك نوع هنجار رفتار مي­كند و هنگام يكه اشخاص محيطشان عوض شود، ديگر هيچ احساسي نسبت به پايبندي به اصول و هنجارها در خود حس نمي­كنند و در نتيجه هرج و مرج و آشفتگي رخ مي­دهد. نتيجه نهايي مهاجرت از روستا به شهر و از بخش توليد به بخش خدمات، رشد مسائل آنوميك در جامعه است (رفیع پور، 1378، ص 65)

پرداختن به پيامدهاي مهاجرت جوانان به صورت جداگانه به مناطق شهري يا روستايي كاري خطا است؛ بنابراين، پيامدها در مبدأ و مقصد بررسي شده كه ممكن است در مبدأ آثاري مثبت بر جاي بگذارد، اما در مقصد آثار و عواقب آن ضرورتاً مثبت نخواهد بود. در اينجا جهت شناخت پيامدهاي مهاجرت‌های روستا شهري بر مهاجران نسل جوان، در سه حوزه اقتصادي اجتماعي و فرهنگي به بررسي هر يك به صورت پيامد مثبت و منفي پرداخته شده است.

الف: پيامدهاي اقتصادي

عده­اي عامل اقتصادي را مهم‌ترین عامل در مهاجرت‌های روستا شهري مي­دانند.

جوانان روستايي با مشاهده تفاوت درآمدي در شهر و روستا و كمبود درآمدهاي مالي خود كه جوابگوي نيازهاي اصلي و ضروري آ­ن­ها نيست، دست به مهاجرت مي­زنند. آنان براي كسب درآمد بيشتر و رسيدن به آرزوهاي خويش، راه شهرها را در پيش مي­گيرند. مهاجران در شهرها با شغل­هاي واسطه­گري يا خدماتي و دست فروشي مي­توانند به درآمدي چند برابر روستا دست پيدا كنند و از كارهاي سخت و طاقت فرساي كشاورزي نيز آسوده شوند. بدون ترديد اختلافات درآمدي شهر و روستا و موقعيت­هاي شغلي و كاري فراوان در شهرها يكي از دلايل عمده مهاجرت جوانان است؛ اما اين عامل مؤثر در مهاجرت پيامدهايي در مبدأ و مقصد برجاي مي­گذارد. آثار اقتصادي مثبت آن در نواحي روستايي بيشتر از شهرها خواهد بود و پيامدهاي منفي آن در شهرها بيشتر بروز می‌کند. بررسي­ها نشان مي­دهد جوانان مهاجر اكثراً از مهاجرت به شهرها راضي هستند.

و زندگي آن­ها از لحاظ اقتصادي بهبود يافته است، در ضمن آن­ها با حواله كردن پول به روستا نزد پدر و مادر خويش، باعث بهبود وضعيت زندگي آ­ن­ها و تقويت بنيه مالي خانواده خود در روستا مي­شوند. به طور كلي از نظر اقتصادي مهاجرت روستا شهري را براي خودجوانان مي­توان موفق قلمداد نمود؛ چون آن­ها درآمد فعلي در شهر را در روستا هيچگاه نمي­توانستند به دست آورند؛ اما همانطور كه در بالا نيز اشاره شد­، مهاجرت جوانان پيامدهاي اقتصادي زيادي در روستاها بجا خواهد گذاشت كه مهم‌ترین آن ركود اقتصاد كشاورزي و دامداري در روستا و كاهش توليد و بهر ه برداري شهري را روستايي است. با توجه به اينكه جوانان بيشترين گروه مهاجرين روستا تشكيل مي­دهند، كساني كه در روستا به جا مي­مانند، پيرمردها و پیرزن‌ها می‌باشند كه توان چنداني براي كشاورزي گسترده ندارند و بيشتر به اقتصاد معيشتي و خود بسنده روي مي­آورند و به اندازه نياز سالانه كشت خواهند نمود. روستاي منیوحی واقع درشهرستان آبادان بررسي کرده‌ام و مشاهده شد كه مهاجرت جوانان روستاهاي مذكور و جذب آن‌ها در بخش تجاری شهرآبادان، باعث نابودي كشاورزي و دامداري و باغباني منطقه شده است؛ به طوري كه بسياري از زمين­هاي كشاورزي در اثر رها شدن و عدم كشت به زمين باير تبديل شده است

اين موضوع در كل كشور به ركود كشاورزي و افزايش واردات محصولات كشاورزي و خروج ارز منتهي خواهد شد و از طرفي پيامد منفي اين نوع مهاجرت‌ها در شهرها را مي­توان به گسترش بخش غير رسمي اقتصاد و افزايش شغل­هاي كاذب و انگلي و كارهاي غيرتوليدي چون دست فروشي، سيگار فروشي و ... اشاره كرد. با توجه به اينكه جوانان مهاجر از روستا به آبادان اکثراً فاقد مهارت هستند­، در شهر نمي­توانند جذب بازار كار رسمي شوند و بي ثباتي شغلي بيشتر مهاجران را تهديد می‌کند.

ب: پيامدهاي اجتماعي

يكي از تفاوت­هاي محيط شهري نسبت به محيط روستايي، اختلاف زياد خدمات شهري مانند بهداشت، درمان، آموزش و تأسيساتي مانند آب، برق، گاز، مراكز تفريحي و غيره مي­باشد. بديهي است روند مهاجرت­ها روستا شهري عمدتاًتحت تأثير امكانات زيستي و رفاهي در روستاها و جاذبه­هاي اجتماعي فرهنگي و اقتصادي شهرها مي­باشد و در مواردي سياستگذاري هاي نادرست آن را تشديد مي­كند (سعیدی، 1377، ص 127).

در واقع بعد از عامل اقتصادي، عامل اجتماعي و نداشتن امكانات رفاهي نظير بهداشت و ... عامل مؤثر در مهاجرت­هاي روستاییان به شهر آبادان شده است (لهسائی زاده، 1368، ص 252).

با توجه به اينكه جوانان، گروه اصلي مهاجران هستند، پيامدهاي اجتماعي مهاجرت آنان به صورتي حادتر نمود خواهد يافت، چراكه روحيه تنوع طلبي جوان از طرفي و هويت طلبي از طرف ديگر، پيامدهاي اجتماعي را تشديد خواهد كرد. وقتي جوان روستايي به شهر مي­آيد در اثر همنشيني و رفت آمد با شهروندان آگاهي او افزايش يافته و جوان از حقوق و مطالبات خود آگاه شده و همين آگاهي منجر به بي اعتمادي و عدم پايبندي به تعهدات شهروندي و حتي در مواردي خرابكاري شده است. از طرف ديگر با جدا شدن جوان از خانواده، حامي خود كه والدين باشند را از دست مي­دهد و با توجه به عدم نظارت والدين بر اعمال او و كاهش اقتدار والدين جوان­، پیامدهای حاد اجتماعي بروز خواهد كرد.

همچنين با وجود خرده فرهنگ­هاي متفاوت در داخل اجتماعات شهري و ضعف اعتقادات و كنترل­هاي غير رسمي، انحرافات اجتماعي افزايش خواهد يافت. بررسي­ها نشان مي­دهد كه پيامدهاي اجتماعي فرهنگي مهاجرت بسيار بيشتر خواهد بود و داراي دو بعد مثبت و منفي است. مهم‌ترین پيامد مثبت مهاجرت روستا به شهر آبادان را می‌توان در سهولت و آسايش در زندگي، دسترسي بهتر به وضعيت بهداشتي، بهبود عادات غذايي، گذران اوقات فراغت و اميد به زندگي بيان كرد. جوانان روستا در پي يافتن زندگي بهتر مهاجرت از روستا به شهر را آغاز مي­كنند و تحرك اجتماعي باعث بالا بردن ظرفيت­هاي گوناگون اجتماعي در ميان آن‌ها خواهد شد. جوانان با فرار از هنجارهاي سنتي موجود در روستا مي­خواهند كه به استقلال فردي و آزادي انتخاب برسند و از تنهايي و انزواي اجتماعي در محيط­هاي روستايي همراه با كار فيزيكي سخت و مداوم نجات پيدا كنند و جهت يافتن منزلت اجتماعي و كسب احترام و تفريحات محرك، شهرها را انتخاب مي­كنند؛ اما تحقيقات نشان مي­دهد اين نوع مهاجر­ت­ها پيامدهاي منفي اجتماعي را نيز براي جوانان و شهرها به همراه خواهد داشت؛ از جمله می‌توان به فقدان يكپارچگي اجتماعي و گسترش ناهنجاری‌های اجتماعي در شهرها اشاره كرد. مهاجرت جوانان از روستا به شهر، باعث برهم خوردن ساختار جمعيتي در شهرها و روستاها شده و تركيب سني و جنسي جمعيت را از تعادل خارج كرده است، از سويي ديگر سالخورده سازي روستاها باعث شده كه امكان ازدواج دختران در روستا از بين برود.

تفاوت بين نسلي در روستاهای آبادان باعث ايجاد شكاف بين والدين و جوان شده، به طوري كه جوان محيط روستا را داراي هنجارها و مراسم سنتي می‌بیند و بر ضد آن شورش كرده، دست به مهاجرت مي­زند و در اين بين قطع ارتباط با خانواده و از دست دادن حامي خود باعث گرايش جوان به سمت اعتياد، فساد اخلاقي، دزدي، سرقت و مزاحمت­هاي ناموسي و ... مي­شود يا در شهر احساس غريبه بودن و بيگانگي مي­كند و به انزواي اجتماعي گرايش مي­يابد.

ج: پيامدهاي فرهنگي

اين نظريه، مهاجرت را به عنوان يك تطبيق اجتماعي در پاسخ به نيازهاي اجتماعي اقتصادي، تحولات فرهنگي كه از جريان تغييرات جمعيتي ناشي و در سطح ملي و محلي پديد می‌آید، می‌داند (شیخی، 1382، ص 48)

نارسايي­هاي موجود در نظام آموزشي روستايي از جمله عوامل مؤثر در تشويق جوانان به مهاجرت به شهرها است. تحصيلات جوان روستايي نيز خود از جمله عوامل فرهنگي مؤثر در مهاجرت می‌باشد و افزايش فاصله فرهنگي بين شهر و روستا بر نرخ مهاجرت مي­افزايد (لهسائی زاده، 1368، ص 222)

با توجه به اينكه اكثريت جمعيت كشورمان را جوانان تشكيل مي­دهند و عمده­ترين مسأله جامعه­هاي داراي جمعيت جوان مسائل فرهنگي است، وقتي جوانان روستايي جهت ادامه تحصيل، گذراندن خدمت سربازي و جستجوي كار و شغل بهتر به شهرها می‌آید، تعارض فرهنگي در او ايجاد مي­شود و مشكلات حادتر مي­شود.

جوانان وقتي در معرض انواع كانا لهاي ارتباطي و شبكه­هاي جهاني به راحتي با سبك­هاي زندگي كشورهاي ديگر با خبر مي­شوند و خود را مقايسه مي­كنند آن­ها اگر فرصتي جهت پيشرفت نداشته باشند در معرض انواع آسيب­ها قرار مي­گيرند و اگر اعتماد به نفس آن­ها كاهش يابد، براي فراموش كردن موقعيت خود به دام اعتياد مي افتند يا جذب فرهنگ بيگانه مي­شوند.

مهم‌ترین پيامد فرهنگي مهاجرت روستا شهري جوانان آبادان بهبود وضعيت سواد و سطح علمي و آگاهي آن­ها مي­باشد، شهرها با داشتن امكانات آموزشي بهتر و بيشتر باعث شكوفايي استعدادها و نبوغ جوانان روستايي شده است. از ديگر پيامدها مي­توان به بهبود اوقات فراغت (وجود كتابخانه­هايي متعدد در شهرها و مكا­ن­هاي فرهنگي) افزايش تعامل فرهنگي و تغيير در شيوه لباس پوشيدن و حرف زدن را بيان كرد.

از پيامدهاي فرهنگي منفي مهاجرت مي­توان چنين بيان نمود كه در اثر مهاجرت جوانان، نقش خانواده در انتقال مباني ارزشي و ديني و ملي به فرزندان كاهش مي­يابد و جامعه انتقال وظايف تربيتي را برعهده مي­گيرد و با توجه به اينكه هويت فردي در مرد و زن جوان هنوز شكل نگرفته است، زمينه­ها و بستر تعارضات و نيز نفوذ فرهنگ بيگانه به هويت ديني و ملي جوانان ايجاد شده و در صورت ضعف بنيادهاي مذهبي جواني و عدم شكل گيري هويت فردي تأثيرپذيري جوان، الگوهاي ضد فرهنگ و ديني تقويت شده و اين مرحله آغازين گسترش مشكلات اخلاقي، فساد و بي بندوباري و فحشا در شهرها و جوانان خواهد بود.

 

تاریخچه آغاز مهاجرت مردم روستا

اولین مهاجرت­ها از حدود 60 تا 65 سال پیش یعنی از حدود سال­های دهه سی و حدوداً از سال 1319 آغاز می­گردد چون در آبادان وشرکت نفت یکی از اهالی اسفرجان در رده­های بالایی در پالایشگاه کار می­کرد و عده­ای از اسفرجانیها را به عنوان کارگر استخدام می­کرد  اولین گروه راهی آبادان گردیدند حدود 30 تا 40 نفر از جوانان وتازه متاهلینی که دیگر در روستا در آمدی برای گذران زندگی نداشتند جذب شرکت نفت گردیدند پس از  از میان همان عده­ای که به آبادان رفته بودند در آنجا و از طریق آبادان بصورت قانونی وغیر قانونی راهی کویت شدند جوانان دیگر که از دیگران و یا مهاجرینی که به خارج روستا برای کار رفته بودند با در آمد و امکانات شهری آشنا شده و همین امر مهاجران بیشتری را ترغیب می­کرد که به خارج روستا عزیمت کنند پس از چند سال مهاجرت­ها تا حدودی متوقف شد تا اینکه از سال 1330 دوباره سیل مهاجرت  مخصوصاً به اصفهان  که تازه کارخانه ذوب آهن شروع بکار کرده بود و نیاز مبرم به نیروی  انسانی داشت  شدت گرفت.  همچنین عده-ای به تهران عزیمت نمودند به هر صورت نقش کسانی که از روستا به شهرهای مختلف رفته بودند وتوانسته بودند در رده­های بالاتری بعلت سوادی که داشتند شغل بالاتری را برای خود دست و پا کنند را در استخدام هم ولایتی­ها نمی­توان نادیده گرفت.  بالاخره پس از اولین مهاجرت­ها این روند هرچه بیشتر ادامه پیدا کرد و روز به روز عده زیاد­تری روستا را ترک کردند وهمچنان از جمعیت روستا کاسته شد تا وضعیت کنونی پدیدار گردید که در حال حاضر و مخصوصاً در زمستان­ها جمعیت روستا را بیشتر پیر مردان وپیر زنانی تشکیل می­دهدند که یا بازنشستگان نسل اولین مهاجرت­­ها هستند و یا امکان زندگی ذر شهر برای آنان وجود نداشته است علل اصلی مهاجرت روستاییان به شهر مانند همه نقاط دیگز کشور جنبه‌های مشخص دارد برخی از این دلایل  از آغاز تا کنون عبارت‌اند از خشکسالی­های پی در پی در سالهای اولیه مهاجرت افزایش جمعیت روستا با توجه به این نکته که در سال 1335 روستا جمعیتی بالغ بر 4000 نفر داشته است و با توجه به مساحت باغات و زمین­های کشاورزی حاصلخیز  سرانه هر نفر از زمین چیزی حدود 600 متر بوده که  دیگر پاسخگوی نیاز مردم نبوده مورد دیگر از بین رفتن بسیاری از مشاغلی که قبلاً در روستا وجود داشته است مانند گیوه دوزی و رنگ رزی و ­­ آهنگری و بسیاری دیگر که در اثر آشنایی بازندگی شهری و یا تغییر سلیقه مردم و یا با ورود وتغییر زندگی مردم به سمت وسوی زندگی ماشینی مورد دیگر پس از عوامل اقتصادی استفاده از امکانات آموزش وپرورش بهتر در شهرها و یا راه یافتن به مراکز آموزش عالی بوده که اولین گروه شش نفره مهاجران برای ادامه تحصیل در سال 1338 انجام گرفته موارد دیگر استفاده از امکانات بهتر  وجاذبه­های زندگی شهری و نبود شغل با توجه به خیل عظیم دانش آموختگان روستا که تعداد آنان نیز در تمام رشته­ها کم نیست و بسیاری دیگر از عوامل که در پدیده مهاجرت روستاییان به شهرها نقش دارند.

علل مهاجرت روستاييان به آبادان

جهت پي بردن به دلايل مهاجرت و چگونگي وضعيت زندگي روستائيان بعد از مهاجرت به آبادان پرسش­هايي از خود مهاجرين روستايي ساكن در محلات شهر صورت گرفت. تحليل اطلاعات جمع­ آوري شده نشان داد: كه بالغ بر 52 درصد از پرسش - شوندگان دلايل اجتماعي از جمله كمبود خدمات و امكانات آموزشي بهداشتي در روستاي زادگاه خويش و تجمع اين تسهيلات در آبادان را مهم‌ترین عامل مهاجرت خود ذكركرده­اند. همچنين 39 درصد از مهاجرين عوامل اقتصادي: به دست آوردن شغل جديد و درآمد مناسب و كمبود زمين زراعي در روستا را دليل كوچ دانسته­اند. در نهايت عوامل فرهنگي: فشار خانواده و قابل تحمل نبودن سنن فرهنگي روستا (به خصوص براي جوانان) نسبت به ديگر دلايل نقش كمرنگ­تري در مهاجرت داشته­اند.­از اين رو وجود جاذبه­هاي شهري (عوامل اجتماعي) و فرايند شهرگرايي (شهرنشین شدن) عامل اصلي مهاجرت روستائيان به آبادان بوده است.

در اين راستا؛ عدم تمايل درصد قابل توجهي از پرسش شوندگان (80 درصد) از خانوارهاي مهاجرين روستايي- به بازگشت به روستاهاي مبدأ كوچ در پي سكونت در شهر آبادان نيز تاًييدي در اثبات اين ادعا و نيز مهاجرپذيري شهر آبادان مي­باشد.

 

تحلیل یافته‌ها

مهاجرت‌های روستایی شهري در شهرستان آبادان روند نامتوازن و نامتناسبی را داشته است:

با عنایت به اینکه میزان مهاجرت روستا- شهري در طی سال هال 50-1345، 294068 نفر بوده است. در طی آن سال‌ها آمار دقیقی در مورد مهاجرت سالهاي 55-1350 منتشر نشد ولی با توجه به اینکه رشد جمعیت شهري 6/7 درصد بوده است می‌توان حدس زد که میزان مهاجرت بالا بوده است. این روند در طی دهه‌های 65-1355 هم ادامه داشته است. به طوري که میزان مهاجرت به شهرآبادان 8306 نفر بوده است که این امر به نوبه خود باعث رشد بالاي جمعیت 7/8 درصد در طی این دو دهه شده است. در طی دهه 85-1375 این روند مهاجرت­ها تا حدي کم شد و میزان مهاجرت 4253 نفر بوده است. نتیجه اینکه در طی این چند دهه 123465 نفر مهاجرت به شهر آبادان داشته­ایم که چیزي در حدود 37 درصد از جمعیت شهر را تشکیل می‌دهند و این امر روند مهاجرت نامتوازن و نامناسب را در شهرستان آبادان نشان می‌دهد و فرضیه اول مورد تأیید می‌باشد.

تأكید بر توسعه و رشد مراكز شهری از جمله محورهای اصلی دولت‌های قبل از انقلاب اسلامی بود. به نحوی كه طی دوران 30 ساله مذكور جمعیت شهرها به شدت افزایش یافت و تحولات توسعه ای و در نتیجه برخی برنامه‌های دولت در روستاها به مهاجرت روستائیان به مراكز شهری كوچک و بزرگ انجامید. جدای از روستاها و بخش‌ها و مراكز شهری كوچک و محروم كه برنامه‌های دولت در زمره اولویت­های دولت قرار نداشتند سایر مناطق با توجه به ظرفیت‌ها و «بازده محور» به جهت ماهیت جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و اقلیمی، جمعیتی منابع آب، مركزیت، زیر ساخت‌ها و منابع معدنی و ... هر یک از منظر یكی از چهار محور ارتباطی صنعتی كشاورزی و جهانگردی مورد توجه و ارزیابی دولت قرار گرفتند. نا­برابری حاصل اصلی این خط مشی بود ولی این نابرابری ضرورتاً از یک وجه قومی برخودار نبود. مقایسه ارقام سرمایه گذاری در شهرها مختلف تفاوت‌های بسیاری را نشان می‌دهد. برای مثال بخش عظیمی از سرمایه گذاری‌های دولت علاوه بر تهران، یزد و اصفهان به محور خوزستان و آذربایجان و شهرهای تبریز، اهواز، آبادان تخصیص یافت كه عمدتاً از ساختار جمعیتی قومی برخوردار بودند. در عین حال استان‌های كردستان و سیستان و بلوچستان) دو استان سنی نشین كشور (بعداز برنامه‌های عمرانی دولت (1355) توسعه نیافته ترین استان‌های كشور باقی مانده‌اند.

در مجموع باید گفت فرایند توسعه در ایران به گونه ای آغاز و دنبال شد كه در طول دوران حدوداً سی ساله برنامه ریزی قبل از انقلاب 60 درصد از وام‌های بانک جهانی توسعه و معدن به تهران اختصاص یافت و بیش از نیمی از كالاهای كارخانه ای نیز در تهران تولید می‌شد و نیز 22 درصد نیروی كار صنعتی كشور نیز در تهران مشغول به كار بودند.) یرواند آبراهامیان،1378، ص 552). با توجه به ارقام مذكور باید پذیرفت كه جمعیت بخشهای مختلفی از كشورمان البته با میزان‌های متفاوت از تبعیض و نابرابری در رنج بوده‌اند؛ ولی در مجموع توسعه نیافتگی نه تنها لزوماً و منحصر به استان‌های قوم نشین كشور نبوده بلكه به گونه ای كه ملاحظه شد حتی برخی از مناطق قومی در زمره اولویت‌های عمرانی و توسعه ای دولت قرار داشتند.

مهاجرت افراد به شهر باعث افزایش جمعیت شده است که این مهاجران فضاهای خالی شهر آبادان را پر کرده­اند و زمین­های پیرامون را تصاحب می­کنند که این امر باعث گسترش فیزیکی شهر شده است همچنین عامل مهاجرپذیر رشد امکانات شهر را در زمینه تولید مشاغل جدید، افزایش درآمد شهری و افزایش واحدهای مسکونی و خدماتی را موجب شده که این امر هم به نوعی به توسعه فیزیکی شهر انجامیده است.

از اثرات زیست محیطی ناشی از گسترش فیزیکی به علت افزایش جمعیت بالارفتن حجم تولید زباله و آلودگی آب می­باشد که به دلیل محدودیت تعداد افراد و وسایل نقلیه جمع آوری و دفع آن به طریق بهداشتی صورت نمی­گیرد و در نتیحه این افزایش حجم زباله در سطح شهر به صورت یک معضل درمی­آید از طرف دیگر منشأ آلودگی آب فاضلاب­ها هستند به دلیل اینکه سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب در سطح شهر وجود ندارد دفع نامناسب فاضلاب­ها در حاشیه شهر و داخل رودخانه باعث آلودگی آب می­شود.

با آغاز شهرنشيني و از سويي جريان اصلاحات ارضي در ايران، مهاجرت جوانان روستايي به شهرها شدت گرفت.­ اين روند در افزايش جمعيت شهري و كاهش جمعيت روستايي، بي­انگيزگي حضور در روستا و دگرگوني هويت مهاجران جوان تأثيرگذار بود و جوانان را هر چه بيشتر با اصالت، زادبوم و كارهاي كشاورزي بيگانه می‌کرد و گسست شغلي، فرهنگي و اجتماعي را دامن مي­زد و چون مهاجران از قشر جوان بودند هر جوان براي تضمين آينده خود و رسيدن به آرزوهاي ذهني نياز به تأمين درآمد بيشتر را احساس مي­كرد و مي­ديد كه در شهرها به راحتي می‌تواند با شغل‌های خدماتي، واسطه­گري و دست فروشي درآمدي چندين برابر روستا داشته باشد، از طرفي وجود جاذبه­هاي شهري مانند پارك­هاي زيبا و تفريحي، امكانات اياب و ذهاب، وجود مغازه­هاي رنگارنگ از جمله خوراكي، پوشاك، لوازم خانگي و غيره در كنار يكديگر و از طرف ديگر روحيه تنوع طلبي جوانان كه با محيط سرد و آرام روستا سنخيت نداشت، آن­ها را تشويق به مهاجرت مي­نمود و بازگشت او به روستا به همراه لباس‌های قشنگ و تعريف­هاي جذاب از شهر محيط ذهني را براي ديگر جوانان جهت مهاجرت مساعد مي­نمود. بدین ترب مهاجرت­هاي روستا شهري به دنبال خود پيامدهايي براي مبدأ و مقصد ايجاد كرده است.

نتیجه گیری

کنترل روند مهاجرت بی­رویه به شهر با گسترش خدمات آموزشی، بهداشتی به ویژه تجاری در نقاط روستایی در قالب ساماندهی منظومه­ای روستایی در جهت کاهش نابرابری‌های موجود.

جلوگیری از توسعه افقی شهر با وجود احتیاج روزافزون به مسکن که در اثر شهرنشینی بوجود آمده توسعه و افزایش مسکن در ارتفاع نبوده بلکه توسعه تا به حال مبتنی بر ساخت و ساز غیرقانونی در اطراف شهر بوده که این خود موجب انهدام اراضی مزروعی در شهرستان آبادان می­شود لذا ضروری است که به تدریج شرایط برای توسعه مسکن به صورت عمودی فراهم کرد.

اولویت توسعه مسکن در اراضی خالی داخل شهر.

تسریع در اجراء و احداث سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب در شهر.

اندازه و استحکام پل­ها، اندازه پل­ها باید به گونه­ای باشد که از سطح مقطع کانال­ها نکاهد.

اعمال ضوابط در خصوص مقاوم سازی در نقابل سیل.

برای توسعه شهرها و توسعه پایدار در بخش کشاورزی و عدم تخریب زمین­های زراعتی بایستی الگوی ساخت مسکن در بین مردم تغییر کند تا حفاظت و بهبود اراضی و منابع طبیعی توسعه یابد.

ضرورت برنامه ريزي در راستاي كاهش عدم تعادل­هاي فضايي بين شهرآبادان و روستاهاي (منیوحی، چوبیده و شلهه)، به عبارت ديگر ضرورت اتخاذ نگرشي ناحيه­اي در توسعه روستايي.

تلاش در جهت تقويت و بهبود بنيه اقتصادي توليدي روستاهاي شهرستان با تكيه بر توانمندي­هاي محيطي (طبيعي انساني) موجود در روستاها در جهت تثبيت جمعيت در اين سكونتگاه­ها.

مقاله،مهاجرت، آبادان، روستاهای (منیوحی، چوبیده و شلهه حاج حسین)،توسعه فیزیکی،اشتغال،اخبار آبادان،آبادان خبر،آبادان نیوز

 

نظرات بینندگان
این خبر فاقد نظر می باشد
نظر شما
نام :
ایمیل : 
*نظرات :
متن تصویر: