چگونه با دانشجو گفتمان کنیم؟

آیا فضا برای گفت‌وگوی منطقی و به دور از هیجانات زودگذر وجود دارد؟ و آیا امکان انتقاد سازنده در این فضا ممکن است و گوش شنوایی هست؟

برای پاسخ به این سوالات، با یک جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.  

حسن خدمتگزار، جامعه‌ شناس و استاد دانشگاه اظهار کرد: در خصوص گفتمان دانشگاهی در عرصه‌های مختلف علمی و سیاسی و یا حتی خصوصی و عمومی، توجه به عقلانیت عملی یا عقلانیت عمل‌گرا و عقلانیت مبتنی بر توافق تفاهم، یا عقلانیت مبتنی بر گفت‌وگوی تفاهم‌ساز و در نهایت دوری از تنش‌های هیجانی، ضروری است.

گفتمان دانشگاهی چه گفتمانی است؟

وی افزود: بنابراین اصل گفتمان دانشگاهی چه در عرصه علمی و چه در عرصه کنشگری سیاسی، مبتنی بر عقلانیت است؛ عقلانیتی که افراد به دنبال تامین اهداف علمی یا سیاسی و اقتصادی و خصوصی و عمومی هستند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برای دستیابی به این اهداف علمی، از ابزارها و روش‌های علمی استفاده می‌شود. در حقیقت عقلانیت عمل‌گرا، مستلزم تعیین اهداف علمی و استفاده از ابزارها است.

وی افزود: منظور از علمی بودن، انتخاب روش‌ها و اهدافی است که امکان تفاهم در آن وجود داشته باشد یعنی اگر قرار است درباره موضوعی صحبت شود، باید بسیاری از دانشگاهیان و حتی غیر دانشگاهیان درباره آن به تفاهم برسند.  

خدمتگزار گفت: تاکید بر عقلانیت مبتنی بر تفاهم و توافق است یعنی دانشگاهیان و رویکرد دانشگاهی چه استاد و چه دانشجو و حتی بیرون از آن، عقلانیت مبتنی بر تفاهم و توافق داشته باشند؛ این روشی برای کشف و تعیین اهداف و ابزار قابل اتکا مبتنی بر گفت‌وگو و اجماع و توافق است.

وی بیان کرد: به عبارت دیگر در گفتمان دانشگاهی، ما مسیری طی می‌کنیم که برای دستیابی به اهدافی است که از دل گفت‌وگو و اجماع بیرون می‌آید.

در گفتمان دانشگاهی "عقلانیت" حاکم است

وی افزود: زمینه و بستر برای صحبت کردن، در موضع برابر بین دانشگاهیان ایجاد می‌شود و در نهایت توافق و اجماعی صورت می‌گیرد که برای تعیین اهداف سیاسی و علمی و اقتصادی و سایر حوزه‌ها است. پس در گفتمان دانشگاهی "عقلانیت" حاکم است و دوری از کنش‌های هیجانی و امکان گفت‌وگو و درک و تفاهم در دانشگاه وجود دارد.

خدمتگزار گفت: دوری از هیجانات و حاکمیت عقلانیت بر کنش هم در گفت‌وگو و هم تصمیمات و هم اجرا، تعریف گفتمان در دانشگاه است.

با نسل جدید چگونه باید گفت‌وگو کرد؟

این جامعه‌شناس در پاسخ به اینکه چه باید کرد که با نسل جوان دانشجو گفت‌وگویی سازنده داشته باشیم؟ یادآور شد: این بستگی به این مسأله‌ دارد که چقدر زمینه تقویت مهارت گفت‌وگو در دانشگاه‌ها و فضای عمومی جامعه شکل گرفته است زیرا گفت‌وگو، مستلزم  آموزش مهارت و تمرین و ممارست است.

وی افزود: گفت‌وگو با عقلانیت به غیر از جنبه‌های نظری که در کتب وجود دارد نیازمند مهارت و تمرین است. این مهارت در منزل، نهادهای آموزشی، سازمان‌ها و دانشگاه‌ها به دست می‌آید تا تبدیل به عادت رفتاری شود.

خدمتگزار بیان کرد: اما در جوامعی که کنش‌ها مبتنی بر هیجانات است مخصوصا در نظام عشایری، تصمیم عمل و موضع‌گیری مبتنی بر "خوش آمدن یا خوش نیامدن" و مبتنی بر انزجار و نفرت یا عشق و محبت است. وقتی در دانشگاه‌ها می‌خواهیم از عقلانیت و گفت‌وگو، صحبت کنیم باید این توانایی را داشته باشیم و جنبه‌های هیجانی و عاطفی را کنار بگذاریم. 

وی تاکید کرد: برای ایجاد تفاهم با افراد متعارض و متمایز و متفاوت باید گفت‌وگویی مبتنی بر عقلانیت صورت گیرد و این موضوع، نیازمند دوری از هیجان و حفظ خویشتنداری است.

آیا فضا برای نقد سازنده وجود دارد؟

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در فضاهای هیجانی، تعصب‌آلود، خود برتربینی و تقابل مختلف بر خودمحوری و خودحق‌پنداری، احساسات منفی مانند نفرت، انزجار و بغض نسبت به یکدیگر، زمینه را برای گفت‌وگو و عقلانیت تنگ می‌کند و عملا عرصه‌ای برای گفت‌وگوی منطقی نخواهیم داشت.

خدمتگزار  عنوان کرد: اگر بخواهیم زمینه‌ای برای انتقاد سازنده فراهم شود باید زمینه دوری از هیجانات و تعصبات فراهم شود؛ تعصبی که به معنای هر آنچه به من تعلق دارد حق است و هرآنچه دیگری می‌گوید باطل. دوری از خود برتربینی و ایجاد بستر و فرصت برای گفت‌وگو و تمایل به برابری در قدرت، زمینه را برای انتقاد سازنده به وجود می‌آورد.

وی افزود: اما اگر در جا و موقعیتی نابرابر، یک طرف سرشار از هیجان و تعصب باشد و طرف مقابل عقلانیت داشته باشد، باز هم نتیجه نخواهد داد و وای بر آن لحظاتی که طرفین، تعصب داشته باشند و در فضای هیجانی باشند که باعث می‌شود حرف و موضع یکدیگر را نشنوند. 

گروه‌های اجتماعی به هیجانات ناشی از حب و بغض آلوده شده‌اند

این مدرس دانشگاه گفت: زمانی که به دنبال حقیقت هستیم تمایل داریم گوش بدهیم اما وقتی فکر کنیم که ما کاملا حقیقت هستیم و طرف مقابل باطل است، راهی برای گفت‌وگو وجود ندارد. نتیجه روشن است؛ بدون گوش دادن حکم خواهیم داد.

وی بیان کرد: در فضای موجود اجتماعی ما نیز اوضاع از این قرار است؛ گروه‌های اجتماعی که به نوعی به هیجانات آلوده شده‌اند، هیجان ناشی از حب و بغض دارند. در اینجا امکان انتقاد سازنده وجود ندارد زیرا کسی حاضر نیست گوش بدهد و تحلیل کند. در فضای هیجانی، امکان گفت‌وگو نیست.

راهی جز آزمون راه حل‌ها و حذف مسیرهای غلط وجود ندارد

وی با بیان اینکه همه ما باید روش‌های عقلانی و تجربی کشف مسائل را در پیش بگیریم، یادآور شد: بشر در چنین مسیر تاریخی موفق شده است. باید با عقلانیت مسائل را تحلیل کرد. برای پیدا کردن پاسخ، راهی جز آزمون راه حل‌ها و حذف مسیر های غلط وجود ندارد.

خدمتگزار افزود: باید تلاش کنیم چه به عنوان دانشجو و چه محقق، در میدان عمل برای مدیران مسیرهای قبلی را نقد کنیم. اگر تصمیمات به نتایج کارآمد نرسیده باید تلاش کرد و اصلاح کرد.

قوانین باید با گفت‌وگو اتخاذ شوند

وی تاکید کرد: هر ایده و تصمیم یا قانون باید با مشارکت و گفت‌وگو اتخاذ شود. ما نیاز به تصمیماتی داریم که در آن ایده‌ها و تصمیمات گروه‌های مختلف اعمال و به آن توجه شود. منافع ذینفعان مختلف باید دیده شود. هر تصمیمی گرودارانی دارد و این گروداران باید شناسایی شوند.

وی افزود: تصمیمات نباید منجر به نفع یک گروه و آسیب به گروه دیگری شود بنابراین هر برنامه، قانون و تصمیم را باید به گفت‌وگو گذاشته شود تا به فهم مشترک برسد. یکی از فلسفه‌های وجودی مجلس نیز همین است که در حاکمیت تصمیم‌ها و برنامه‌ها توسط گروه‌های مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و موافقان و مخالفان نظارت خود را می‌دهند.

خدمتگزار گفت: بعد از هر تصمیم و کنشی باید ارزیابی صورت گیرد و مشخص شود که اقدامات و تصمیمات نتیجه‌بخش است یا نه. اشتباه‌ها و انحراف‌ها را بفهمیم و تصمیمات جدیدی بگیریم؛ این قاعده کشف و حل مسائل در جهان است. دانشگاه به این امر توجه می‌کند که هر تصمیم و قانونی باید در عمل با واقعیت مقایسه شود و در نهایت نتایج به دست آمده، به ارزیابی گذاشته شود. این مسیری است که تاریخ بشر در مسائل طی کرده است؛ عقلانیت و گفتمان یعنی این.

گفتمان دانشگاهی مبتنی بر عقلانیت است

این جامعه‌شناس یادآور شد: گفتمان دانشگاهی مبتنی بر عقلانیت است و نه هیجانات و احساسات منفی. باید از پیش داوری‌ها دوری کرد. دانشگاه باید زمینه‌ای فراهم کند تا مثل گذشته در جامعه به عنوان مرجع عقلانیت شناخته شود.

وی افزود: جوانان، مسئولان و مدیران نیز به دانشگاه باید به عنوان مرجع عقلانی نگاه کنند و نقد دانشگاهیان را بشنوند و در مسیر تصحیح و اصلاح خطاها قدم بردارند.

پایگاه تحلیلی گفتمانی آبادان نیوز اخبار جنوب غرب کشور را بصورت تحلیلی، گفتمانی و خبری منتشر میکند.